هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد حوزه علمیه خراسان
پانزدهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «اقتصادنا» با موضوع «بررسی ماهیت پول؛ حقیقت یا اعتبار؟» به همت هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان، صبح پنج‌شنبه 21 تیرماه 97، در محل این هیئت در مدرسه علمیه سلیمانیه برگزار شد.
در این نشست، حجت الاسلام دکتر محمد اسماعیل توسلی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی (ره)، با بیان اینکه تشخیص پول در قالب سکه طلا و نقره برای همگان قابل تشخیص بوده است، ابراز کرد: در تاريخ تحولات و تكاملي پول به مرحله‌اي رسيديم در تاريخ تحولات و تكاملي پول به مرحله‌اي رسيديم كه اسكناس كه تا پيش از اين رسيد و حواله پول طلا و نقره بود، عرف نگرش استقلالي به آن پيدا كرد
وی افزود: در ادامه نیز با پیشرفت فناوری به نسخه الکترونیکی و دیجیتالی اسکناس و سکّه رسیدیم که مادّه فیزیکی نیستند و لذا اين پرسش اساسي پيش آمد كه چرا ماهیت پول دیگر فیزیکی نیست و ماهیت پول كنوني چيست؟
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه پاسخ به این پرسش هم برای اقتصاد اسلامی و هم برای اقتصاد متعارف غرب مهم و اساسی است، گفت: در این زمینه اندیشه‌وران اسلامی و غربی تحلیل های متعددی از ماهیت پول ارائه دادند.
دکتر توسلی با بیان دو نظریه مشهور در مورد ماهیت پول در نگاه اندیشمندان مسلمان افزود: دو نظریه مهم دربارۀ ماهیت پول وجود دارد؛ اول نظریه قدرت خرید شهید صدر، دوم نظریه ارزش اسمی. نظریه اول، ارزش و قدرت خرید را با جعل و اعتبار قانون توسط حاکمیت، همه هستی و اساس پول می‌داند. اما نظریه دوم معتقد است که مثلیت و ماهیت پول، در ارزش اسمی و ارقام مکتوب روی اسکناس است.
وی خاطرنشان کرد: اشکالاتی بر این دو نظریه وارد است. لذا ضروری است با بهره‌گیری از حقایق پولی، بانکی، عرفی و شرعی به نظریه‌پردازی جدیدی درباره ماهیت پول با عنوان «نظریه مال اعتباری» روی بیاوریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه در توضیح نظریه خویش بیان کرد: با تحلیل تاریخی پول می‌توان دریافت پول از هر نوع، چه از نوع کالایی و کاغذی و چه از نوع الکترونیکی و از هر حیث، هر یک دارای مراتبی از جعل و اعتبار است. تنها باید مفاد قرارداد را تحلیل کرد و دید اجتماع یا دولت، چگونه و چه مالی را در هر دوره به عنوان پول جعل و اعتبار کرده است؛ عین خارجی، دین واقعی، منفعت واقعی یا حق واقعی یا هر یک از اینها به صورت اعتباری؟
وی توضیح داد: پول کنونی در هر دو سطح مفهوم و مصداق اعتباری است و در مورد خاص مفهوم پول هيچ كس در تلقی اعتباری از آن اختلافی ندارد و از آنجا که میان مفهوم و مصداق عینیت بر قرار نیست بنابر این از طریق مفهوم نمی توان به حقیقت مصداق دست یافت.
حجت الاسلام توسلی با اشاره به اینکه تلقی اعتباری در سطح مصداق است که ما را به ماهیت و حقیقت پول کنونی رهنمون می سازد، اظهار کرد: فرضیه اساسی تحقیق درباره پول های کاغذی، الکترونیکی و دیجیتالی کنونی آن است که «پول های کنونی در همه مراتب اعتباری است».
وی افزود: فهم، تحلیل و شناخت جزئیات این اعتبار است که می تواند دلالت های قابل توجهی برای احکام فقهی موضوعات و مسائل مربوط به پول و تدوین قوانین و مقررات برای نظام اقتصاد اسلامی، بانک و منضبط کردن سیاست های پولی و مالی داشته باشد.
وی سپس با اشاره به مراحل شکل‌گیری پول‌های کنونی اظهار کرد: با سه مرحله مواجهیم؛ اول جعل و اعتبار؛ مثلاً اینکه گفته شود ریال واحد پول ماست دوم مالیت و ارزش اولیه اعتباری؛ مثلا اینکه در برابر هر ریال، مقدار معینی از طلا تعیین شود و سوم مالیت و ارزش ثانویه نسبی و طبیعی متغیر.
دکتر توسلی در پایان تصریح کرد: پول امروزی مخلوق جدیدی است که بدون ماهیت فیزیکی و با اعتبار و جعل قانون و پذیرش مردم به وجود می‌آید. ارزش آن پس از انتشار خارجی، به ظرفیت تولید ملی، اعتماد مردم، ثبات سیاسی و وفای حاکمیت به تعهدش در حفظ نسبی ارزش اولیه پول بر اساس معیار وابسته است.
